Het Steinmeyer-orgel (1923/op. 1350) in de Clemenskerk 

David Lazoe schreef een artikel in de Orgelvriend (oktober 1993) over het Steinmeyer-orgel in de Clemenskerk te Hilversum. Hij beschrijft hoe de firma Steinmeyer uitgekozen werd om het orgel te bouwen voor de Clemenskerk. Het orgel heeft ook zijn eigen geheim, zijn verhaal ...

De Clemenskerk te Hilversum en haar Steinmeyer-orgel

"De opdracht voor het zoeken naar een geschikte orgelbouwer voor een nieuw pijporgel in de Clemenskerk werd door pastoor Van Ditshuyzen overgedragen aan de Nederlandsche Klokken en Orgelraad te Utrecht onder voorzitterschap van de organist Johan Wagenaar. Er werd door de raad een plan opgesteld voor de bouw van het nieuwe orgel, het moest 15 stemmen krijgen als volgt over 2 klavieren en pedaal verdeeld."

Rechnung für Het Parochiaal Kerkbestuur Roomskatholische Kerk aan den Boschdrift te HILVERSUM. [Archief Dave Lazoe] - Kirchenorgel mit Gehäuse - Fl. 4 530.- . Fracht, Zoll, Rollgebühren und sonstige Spesen - fl. 1000.- . Montagekosten - fl. 800.- . Elektrische Leitungen in der Kirche - fl. 350.-        =  Fl. 2 150.- Sa      -  Fl. 6 680. -

Spannende reis van het Steinmeyer-orgel naar Nederland

Het Steinmeyer-orgel werd niet probleemloos naar Nederland vervoerd. Dave Lazoe schrijft het volgende:

.. "Het orgel werd in werkplaatsen van de firma Steinmeyer voltooid, gedemonteerd en verpakt in een goederenwagon en ter transport naar Hilversum gestuurd. 

Dán gebeurt er iets onverwacht: de wagon komt niet in Hilversum aan! Na veel speurwerk bericht Hans Steinmeyer op 13 februari 1923 dat het orgel door het Ruhrgebied is gestuurd op het moment waarop het door Frankrijk bezet werd. Frankrijk weigert het orgel verder te laten reizen en neemt het instrument in beslag! Een langdurig touwtrekken volgt, waaraan zelfs het Koninklijk Nederlandsch Consulaat-Generaal te München te pas moet komen. Na een officiële verklaring dat het orgel 100% Nederlands bezit is wordt het door Frankrijk vrijgegeven!"

Lees verder: Steinmeyer_artikel_Dave_Lazoe_oktober_1993.pdf

De brief van de Koninklyk Niederländisch Consulaat-Generaal, gedateerd van 9. März 1923 [Archief Dave Lazoe]

"Das unterfertigte Generaalkonsulat hat sich nach Vorlage von einachlügigen Papieren davon überzeugt, das die von der Firma G. F. Steinmeyer % Co Oettingen - Bayern der R.K. Gemeinde St. Clemens Maria Hofbauer zu Hilversum gelieferte Kirchenorgel ausschliessliches Eigentum Niederländischer Staats-angehöriger ist und ersuche die resp. Eisenbahn Behörden höflich dieselbe unverzüglich frei zu geben und nach Holland weiter gehen zu lassen".  Koninklyk Niederländisch Consulaat-Generaal

Op 14 mei 1923 om 06.35 uur kwam het Steinmeyer-orgel aan in Hilversum. De aankomst van het orgel werd bevestigd per telegram.

Het Steinmeyer-orgel wordt in gebruik genomen

HILVERSUM 7 Juni 1923 : Orgelwijding

[Bron: De Gooi- en Eemlander : nieuws- en advertentieblad 07-06-1923]

Hilversum 10 juni — Zondagavond is in de St. Clemenskerk tijdens het plechtig Lof het nieuwe orgel ingewijd. Na afloop gaf de heer C. Andriessen een uitnemend geslaagd concert, dat door talrijke belangstellenden met aandacht werd gevolgd. Het orgel, bekostigd door de macht van het kleine, is van Duitsch fabrikaat en voldeed goed. 

[Bron: Het Centrum 12-06-1923]

Stichting Vrienden van de Clemenskerk

De Stichting Vrienden van de Clemenskerk werd in 1992 opgericht aanvankelijk met doel om door het organiseren van culturele activiteiten het voorbestaan van het kerkgebouw te kunnen ondersteunen. Behalve concerten werden ook exposities in de kerk gehouden. 

Orgelconcerten werden georganiseerd door de stichting. Onderaan een aantal namen van organisten die het Steinmeyer-orgel destijds hebben bespeeld. Deze lijst is zeker niet volledig.

Organisten

John Scott (1956-2015), organist van de St. Paul's Cathedral te Londen. Zijn orgelrecital was op woensdag 18 juni 1986. Programma:

• Charles Perry (1848-1918) Fantasia and Fuge in G majore
• Joseph Jongen (1873-1953) Meilied
• Henry Smart (1813-1879) Prelude in A major / Postlude in D major
• Frank Bridge (1879-1941) Adagio in e minor uit "Three pieces" (1905)
• William Mathias (geb. 1934) Jubilate
• Louis Vierne (1870-1939) Impromptu uit "24 Pieces de Fantasie"
• Charles-Marie Widor (1844-1937) Final uit "Symphonie !! en Re majeur" op 13. no.2

Thijs Kramer 

bespeelde ook het Steinmeyer-orgel van de Hilversumse Clemenskerk. Volgens een lokale krant, speelde hij één bijzonder orgelconcert” dat op 12 augustus 1987 plaatsvonden, met medewerking van Dick de Reus, voormalig concertmeester van het Utrechts Stedelijk Orkest en het Omroeporkest.

Thijs Kramer speelt werk van Cor Kint [krantenknipsel]

HILVERSUM - In de Clemenskerk aan de Bosdrift is woensdag een concert van Thijs Kramer (orgel) en Dick de Reus (viool). Zij spelen werk van de Nederlandse componist Cor Kint (1890-1944). De Hilversummer Kramer is dirigent van de Händelvereniging. Hij is een groot bewonderaar van het werk van Kint en heeft onlangs tachtig procent van het werk van de “vergeten” componist boven water gehaald.

Kint is in 1890 geboren in Enkhuizen. Op 18-jarige leeftijd werd hij als altviolist in het Concertgebouworkest aangesteld. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog kwam de componist in Hilversum wonen. Hij schreef muziek voor solowerk, kamermuziek, koor-en orkestwerk. Daarnaast maakte hij ook vele bewerkingen van achttiende eeuwse concerten voor Viola d’amore, van welk instrument hij een virtuoos bespeler en toegewijd propagandist was.

Kramer speelt in de Clemenskerk op het uit 1923 daterende Steinmeyer-orgel onder andere de zeer zelden gespeelde Sonate in f Kl. t., gecomponeerd in 1914, en verschillende keren herschreven.

De violist De Reus is oud-concertmeester van het Omroeporkest. Hij zal zijn medewerking geven als solist in de “Hymne voor viool en orgel”, opus 8. Op het programma staat verder “Legende voor viool en orgel” opus 14, “Prelude pastoral voor orgel” opus 33, “Romanze in G voor viool en orgel”, opus 26 van Johan Severin Svendsen (1840-1911) en “Fantasie over “Een vaste Burg” opus 24. Het concert begint om 20.00 uur en de toegang is gratis. [Bron: krantenknipsel xxxx]

Zsuzsa Elekes 

De Hongaarse organist Zsuzsa Elekes heeft regelmatig het Steinmeyer-orgel bespeeld. Op 10 juli 1991 gaf ze een benefietconcert op het orgel van de Clemenskerk. De opbrengst was bestemd voor het katholieke jongenrentijdschrift Zászlónk. Toen speelde zij onder meer werken van Bach, Rheinberger en Karg-Elert. Zo’n vijftig belangstellenden waren aanwezig in de kerken. Het concert bracht ca. 500 gulden op. [programma/krantenknipsels]

Ook het laatste concert op het Steinmeyer-orgel op dinsdag 23 juli 1996 werd door haar gegeven. Zij speelde toen o.m. werken van Franz Liszt ('Ad nos'), Antalffy (Chanson 'Dans la Nuit') en Max Reger ('B-A-C-H').

Wybe Kooijmans 

de hoofdorganist van de Grote Kerk Naarden. Een concertprogramma van 26 mei 1991:

• J. Stanley (1712-1786) Trumpet Tune
• Twee Melodiebewerkingen:  TR.K. Biggs - Welk een vriend in onze Jesus / F. Asma - Psalm 121
• C. Saint-Saens (1835-1921) Preludium & Fuga in Es
• Ch. M. Widor (1845-1937) Minuetto (IIIe Symfonie) / Cantabile (IVe Symfonie) / Final
• Max Reger (1873-1916) Romanze opus 92 nr. 5
• G. Tootell Intermezo 'In springtime'
• A. Guilmant (1837-1911) Grand Choeur Triomphal

Kooijmans speelde later een serie orgelconcerten: Op 12 november in de Clemenskerk Hilversum, op 19 november in de Grote Kerk Naarden, op 26 november weer in de Clemenskerk in Hilversum, op 3 december in de Grote Kerk Naarden, en op 10 december in de Clemenskerk Hilversum (m.m.v. Collegium Vocale Hilversum) [programma]

Simon Stelling 

stadsorganist Alphen aan den Rijn. Op dinsdag 8 februari 1994 speelde Stelling  werken van Lemmens, Vierne, Karg-Elert en Guilmant (5e Orgelsonate) [programma]

Dirk Out 

op dinsdag 9 november 1993 gaf hij een concert op het orgel met medewerking van Jolanda de Heus, sopraan.

David Liddle

Op woensdag 15 mei 1996 bespeelde de Londense concertorganist  David Liddle het Steinmeyer-orgel. Uitgevoerd werden o.m. composities van Percy Whitlock en Edward Bairstow (beiden overleden op 1 mei 1946). David Liddle werd hierbij geassisteerd door Dave Lazoe en Gerco Schaap, die als registranten optraden. Hoewel David blind is, stond er op de lessenaar tóch bladmuziek, deze was nodig voor registranten! 

DAVID LIDDLE (geb. 1960) verloor als kind het gezichtsvermogen en begon op 13-jarige leeftijd aan zijn orgelstudie. Hij was de jongste Engelse leerling van André Marchal in Parijs. In 1985 behaalde hij zijn diploma’s aan het Royal College of Organists in Londen; ook ontving hij de Worshipful Company of Musicians W T Best Memorial studiebeurs. David Liddle speelde tweemaal in de Royal Albert Hall en gaf vele concerten in Engeland en Amerika. Het concert van vanavond is zijn eerste optreden in Nederland. Hij maakte cd’s met werken van o.m. Alfred Hollins en hemzelf. Hij componeerde een meer dan twintig orgelwerken, waaronder twee Ballades, een English Organ Mass en een Toccata.

Hilversumse parochiebestuur bant kunst uit de kerk

door Christo Lelie 25 juli 1996

De orgelbespeling door Zsuzsa Elekes was voorlopig het laatste concert dat in de Hilversumse Clemenskerk kon worden georganiseerd door de Stichting Vrienden van de Clemens.

Deze stichting heeft zich sinds 1993 beijverd deze unieke Rooms-Katholieke parochiekerk aan de Bosdrift te behouden. Het lot van de Clemenskerk lijkt echter bezegeld te zijn, nu het Bisdom Haarlem besloten heeft dat deze kerk dicht moet en dat op 6 oktober de laatste viering zal worden gehouden. De Clemens-parochie fuseert dan met die van de St. Jan de Evangelist, gevestigd in een onbeduidend nieuwbouwkerkje dat op geen enkel punt de vergelijking kan doorstaan met de vele artistieke kwaliteiten van de Clemenskerk; het bezit bijvoorbeeld niet eens een pijporgel.

Wat men opgeeft is een in meerdere opzichten uniek kerkgebouw, dat in 1913 in neo-Byzantijnse stijl ontworpen werd door Jac. van Gils en dat vergroot werd door Jos Cuypers. Stedebouwkundig heeft de ruime, fraai-geproportioneerde kerk een grote betekenis, door het feit dat Dudok zich door de architectuur liet inspireren voor het ontwerp van de omliggende woonwijk. Afbraak van het gebouw ten gunste van projectontwikkeling zou het hart wegnemen uit deze buurt. Architectonisch is dit gebouw uniek in Nederland en het heeft kunsthistorische betekenis door de prachtige gebrandschilderde ramen uit het atelier van Max Weiss. Van betekenis is verder het Steinmeyer-orgel uit 1923. Na de sloop van de Amsterdamse Prinsessekerk is dit, met het orgel uit de Adventskerk in Alphen a/d Rijn, het enige nog originele instrument van deze Duitse orgelbouwer in ons land. Het verkeert nog in originele staat, functioneert uitstekend, en is fraai van klank. Hoewel het vermoedelijk wel een goede bestemming zal vinden, zou het zeer jammer zijn dit oorspronkelijk voor deze kerk gebouwde en hierop geïntoneerde instrument te verplaatsen.

Nu het Bisdom de kerk gaat afstoten ligt de enige reddingsmogelijkheid dat het gebouw de status van rijksmonument krijgt. De aanvraag daartoe loopt nog en met name de dienst monumentenzorg van de gemeente Hilversum dringt aan op het toekennen van die status. Het parochiebestuur van de Clemenskerk blijkt daarentegen niet geïnteresseerd in de schoonheden van het eigen kerkgebouw en laat de oren hangen naar besluit van het bisdom.

Kennelijk streeft men naar een geruisloze fusie en stelt men mede daarom de kerk vanaf heden niet langer beschikbaar voor culturele activiteiten, zoals concerten.

[https://www.trouw.nl/nieuws/hi...]

Het Cuypersgenootschap diende een aanvraag in bij de gemeente om het gebouw en orgel op de monumentenlijst te plaatsen en dat gebeurde in 2002. Omdat de kerk op de monumentenlijst stond mocht het gebouw niet afgebroken te worden toen de kerk in 1996 werd afgesloten. Het monumentale Steinmeyer-orgel kreeg wel een nieuwe bestemming, de Bussumse Mariakerk, ook de Koepelkerk genoemd.

Mijn grote dank en waardering gaat uit naar de volgende mensen en organisaties voor hun medewerking:

• David Aprahamian Liddle, composer / concertorganist - davidliddle.org
• Dave Lazoe, voor het raadplegen van zijn archief
• Artikelen van Dave Lazoe: Steinmeyer_artikel_Dave_Lazoe_deel_1_.pdf
  Steinmeyer_artikel_Dave_Lazoe_deel_4.pdf
• Gerco Schaap, maandblad De Orgelvriend