Het Steinmeyer-orgel (1923/op. 1363) in de Grote Kerk te Papendrecht 

Het Steinmeyer-orgel werd in 1923 geplaatst in de Grote Kerk. Jasper 't Jong, vrijwilliger in de kerk, schrift in zijn artikel hoe dit orgel bijna werd gesloopt maar door de inzet van de toenmalige organist, Jan Koppenol (1922-1967), kon dit worden voorkomen. 

Het orgel werd in 1958 gerestaureerd en de dispositie uitgebreid door de firma B. Pels. De tweede restauratie werd in 1983 uitgevoerd door Pels & Van Leeuwen B.V. uit 's-Hertogenbosch. De huidige stemmen: 14 van Steinmeyer en 12 van Pels & Zoon en dus spreken we over het Steinmeyer/Pels orgel. 

Over het geschiedenis van het orgel schreef dhr ’t Jong het volgende:

"In 1918 werd dominee J.H. van der Wal predikant van onze gemeente. Drs. H.A. Visser schreef in zijn boek “Papendrecht, dorp aan de rivier”: “Deze predikant was zeer muzikaal; hij was een verdienstelijk violist, pianist en organist en het behoeft ons dan ook niet te verwonderen dat hij het was, die de kerk een nieuw orgel bezorgde. Zelf ging hij dit orgel in Beieren kopen”.

Het orgel is in 1923 geleverd door de bekende Duitse orgelbouwer G.F. Steinmeyer & Co te Oettingen – Nürnberg. Het orgel werd gebouwd volgens het in die tijd populaire pneumatische systeem; het kreeg een plaats op de gaanderij. 

De inwijding van het orgel haalde de lokale kranten w.o. het Weekblad der Nederlandsche Hervormde Kerk van 4 oktober 1923. 

In 1928 werd de kerk ingrijpend verbouwd en kwam het huidige kerkgebouw tot stand. Het orgel werd verplaatst van de gaanderij naar de huidige plaats boven de kansel.

Na ruim 30 jaar wekelijks te zijn gebruikt in de erediensten, werd restauratie noodzakelijk. Dit verliep niet zonder slag of stoot1 De Synodale orgelcommissie de Nederlands Hervormde Kerk werd om advies gevraagd. Omdat het romantische klankkarakter van het orgel en de pneumatische tractuur niet meer strookten met de nieuwe inzichten omtrent orgelbouw, werd geadviseerd om het orgel maar te slopen en een nieuw te kopen. Mede door de geweldige inzet van de toenmalige organist, de heer Jan Koppenol (1922-1967), kon dit worden voorkomen. Het orgel werd in 1958 gerestaureerd door de firma Pels & Van Leeuwen en tevens werd de dispositie gewijzigd en uitgebreid."

Bron: https://www.hervormdpapendrecht.nl/…/adre…/orgel-grote-kerk/

Betreffende Kerkgebouwen

PAPENDRECHT (classis Dordrecht). Eene buitengewone gebeurtenis deed Dinsdagavond 18 September de gemeente samenkomen in de kerk. Eene ongewoon talrijke schare was tegen den bestemden tijd vergaderd in het kerkgebouw, dat te 7 uur meer dan vol was. En machtig verhief zich toen de zang dier velen, gepaard met de krachtige en schoone tonen van het orgel. Geen wonder dat zoo velen gekomen waren: Een nieuw orgel zou worden ingewijd en het zou worden bespeeld door den heer H. de Vries, organist te Rotterdam. Dat laatstgenoemde de verwachtingen niet beschamen zou, spreekt vanzelf. En het instrument, vervaardigd door de firma G. F. Steinmeyer en Co. te Oettingen (Beieren) bleek weldra de gekoesterde verwachtingen te overtreffen. Een oordeel, hetwelk tegen dat van allen opweegt, volsta om zulks te bevestigen; n.l. dat van den heer de Vries zelf, die ons aldus schreef: „Dit orgel is een juweeltje en hoewel niet groot, kan het toch door vernuftig aangebrachte combinaties groote kracht ontwikkelen, terwijl de toon toch nobel blijft. Het is in staat onder alle omstandigheden den Gemeentezang te beheerschen. Van wonderbare uitwerking is het „pp”, want dan schijnt het alsof het geluid heel uit de verte tot ons komt. Papendrecht zij geluk gewenscht met dit mooie instrument.

De voorzitter van het Orgel-comité kon dan ook met groote voldoening het instrument overdragen aan de kerkvoogdij. Grooten dank werd door hem gebracht aan de bouwers zelven, die beiden, vader en zoon, aanwezig waren. Eveneens aan den architekt, den heer Reus te Dordrecht, die met zooveel zorg en toewijding het front met bijbehoorend ontwierp. En niet het minst aan de Gemeente zelf, wier groote offervaardigheid in zoo moeilijke omstandigheden het comité in staat stelde zulk een instrument aan te schaffen.

De voorzitter van het comité werd namens medeleden zeer hartelijk toegesproken door het lid, de heer J. T. Visser, waarna namens de kerkvoogdij door den heer L. de Graaff het comité werd dank gezegd voor zijn zoo gelukkig geslaagden arbeid..."

Bron : (Ondersteuning Gemeenten) Weekblad der Nederlandsche Hervormde Kerk, 4 oktober 1923 / www.digibron.nl

Restauratie van het orgel

Het orgel werd een paar keer gerestaureerd. In 1958 werd het gerestaureerd en de dispositie gewijzigd en uitgebreid door de firma B. Pels. Ook op het eind van de jaren 70 had het orgel een restauratie nodig. 

'Het is opmerkelijk dat de geschiedenis zich herhaalde; opnieuw kwam er een vernietigend advies van de Synodale Orgelcommissie. Het orgel dateerde “uit de vervaltijd van de orgelbouw” zo beweerde de commissie en kon daarom beter gesloopt worden.

De vier op dat moment dienstdoende organisten hebben echter de fakkel overgenomen en zich in een rapport aan de kerkvoogdij krachtig verzet tegen het advies om het orgel te slopen. Gelukkig was ook de kerkvoogdij ervan overtuigd, dat vervanging van ons bijzondere orgel ongewenst was en daarom werd er besloten het orgel voor de tweede keer grondig te restaureren; vooral was verbetering van de tractuur (overbrenging van toets naar pijp) een eerste vereiste. Deze tweede restauratie werd uitgevoerd door Pels & van Leeuwen B.V. uit ‘s-Hertogenbosch. 

De verouderde pneumatische tractuur is vervangen door een nieuw elektrisch systeem.
De oude windladen zijn vervangen en de orgelkast omkleed met multiplex zodat de orgelklank veel beter gericht de kerk inkomt. De mooie dispositie en het klankkarakter van dit karakteristieke orgel werden gehandhaafd. Bovendien is er, in goede samenwerking met architect T. M. Bokhorst, een nieuw orgelfront gemaakt dat in stijl is met het karakter van het instrument en de architectuur van het kerkgebouw. [Bron: www.hervormdpapendrecht.nl]

PAPENDRECHT

Op zaterdag 3 september wordt het gerestaureerde orgel van de grote kerk in Papendrecht in gebruik genomen met een orgelbespeling van Jan Bonefaas (aanvang 20.00 uur).

Het orgel is in 1923 gebouwd door de Duitse orgelbouwer G. F. Steinmeyer & Co te Oettingen - Nürnberg. In 1958 heeft de fa. B. Pels & Zoon het orgel gerestaureerd en uitgebreid, waarbij het romantische karakter werd behouden en de dispositie zodanig werd aangepast dat het orgel kon voldoen aan de te stellen eisen als begeleidingsinstrument tijdens de eredienst en als concertorgel.

De mening van orgelcommissie en adviseur A. Fonteijn dat het orgel in muzikaal opzicht nog steeds goed voldeed, doch dat er in technisch opzicht wensen waren; met name was verbetering van de fractuur een eerste vereiste omdat zich in de pneumatiek storingen voordeden die niet op eenvoudige wijze te verhelpen waren. Ook de windladen waren totaal versleten. Deze zijn nu vervangen door eiken tooncancellenladen, het beste ladetype in de orgelbouw. De verouderde pneumatische tractuur van de klavieren en de commandoapparatuur in de speeltafel zijn vervangen door nieuwe electrische klavieren en moderne register - en koppelschakelingen. Bovendien is de orgelkast geheel dichtgemaakt en bekleed met multiplex zodat de orgelklank veel beter gericht de kerk inkomt.

De mooie dispositie en het klankkarakter van dit karakteristieke orgel werden - op enkele intonatiecorrecties na - gehandhaafd. Het zweiwerk werd voor enkele registers uitgebouwd met 60 pijpen; het orgel telt nu 1648 sprekende pijpen. Tenslotte is er in samenwerking met architect T. M. Bokhorst een nieuw orgelfront gemaakt dat goed in stijl is met het karakter van het instrument en de architectuur van het kerkgebouw. De firma Pels & van Leeuwen B.V. te 's Hertogenbosch verdient de hoogste lof voojde wijze waarop deze restauratie is uitgevoerd!

KERKNIEUWS De Waarheidsvriend 25-08-1983 / www.digibron.nl

Orgel in Papendrecht klinkt weer

Inderdaad! Het gerestaureerd orgel mocht weer klinken! Het lukte de Papendrechters hun romantische orgel te behouden, volgens de verslaggevers Franz Straatman en Rob van der Hilst van TROUW.

[Bron: TROUW 27-09-1983]

Klaas Jan Mulder en het Steinmeyer/Pels orgel

Klaas jan Mulder heeft tussen 1967 en 2001 ca. vijfteen concerten gegen op dit orgel. Mulder werd geboeid bij dit orgel. "Dit orgel wordt nog eens beroemd," zei hij na zijn concertop 22 juli 1978, aldus de website van de kerk. Op dit orgel heeft Mulder vele werken gespeeld waaronder nrs. 1. 3. 5 en 6 uit Mendelssohns zes orgelsonates, opus 65.

Het vrije volk : democratisch-socialistisch dagblad / 14-06-1986

INSTRUCTIEVE MIDDAG VOGG, AFD. WEST

D.V. zaterdag 13 november a.s. kunnen de leden van de Vereniging van organisten der Geref. Gemeenten (VOGG), afd. West, twee orgels in Papendrecht bezoeken en bespelen. Om 13.30 uur worden we verwacht in Sionskerk, (Rubenstraat 35), waarin zich een orgel van Pels van Leeuwen bevindt en om ongeveer 15.00 uur in de Grote Kerk (Kerkbuurt 80) voor een instrument van Steinmeyer. Onze gastheer zal ons demonstreren en toelichten hoe we moeten omgaan met deze twee totaal verschillende instrumenten. Na uitleg, voor u de test! Daarom een instructieve middag met als titel: "Hoe bespeel ik twee verschillende orgels?" 

Bron: De Saambinder  4 november 2004 / www.digibron.nl

Verdere informatie en dispositie: www.hervormdpapendrecht.nl/…/adre…/orgel-grote-kerk/

Mijn grote dank en waardering gaat uit naar de volgende mensen en organisaties voor hun medewerking:

• Johan Poldervaart, orgelstemmer, van het Marcussen-orgel (1973) van de Grote of Sint-Laurenskerk in Rotterdam en het Steinmeyer-orgel in de Grote Kerk te Papendrecht
• Ageeth Zaanen, registrante, Klaas Jan Mulder
• Jasper 't Jong, Grote Kerk te Papendrecht
• Martijn Roessingh, Copyright / Trouw
• Mw. Kelly de Hoop-Otten, Protestantse Kerk
• ds. G. J. van Aalst, hoofdredacteur De Saambinder